Dziś mało kto w Jeleniej Górze pamięta, że to właśnie tutaj wydawano miesięcznik “Śląsk”, pierwszy powojenny polski miesięcznik ilustrowany na Dolnym Śląsku. Inicjatywa wydawania tego pisma zrodziła się w środowisku miejscowych intelektualistów, którzy zaraz po zakończeniu wojny osiedlili się w Jeleniej Górze i okolicznych miejscowościach. Więcej o historii tego wydawnictwa czytaj w naszym artykule na wroclaw.one.
Jak powstał “Śląsk”?
Mówiąc precyzyjnie, „Śląsk” nie był pierwszym polskojęzycznym wydawnictwem na powojennym Dolnym Śląsku. Palma zwycięstwa powędrowała tu de facto do „Pioniera”, który ukazał się w sierpniu 1945 roku, w ośrodku regionalnym, jakim była wówczas Legnica. Jest jednak jedno zastrzeżenie – w rzeczywistości „Pionier” był zwykłą gazetą.
Swoją drogą Legnica nie cieszyła się długo z posiadania własnej gazety, bo w październiku 1945 roku gazeta przeniosła się do Wrocławia. Później zmieniono jej nazwę na „Słowo Polskie”, które ukazywało się do początku lat 90-tych.
Tym samym wielostronicowy ilustrowany „Śląsk” był jeśli nie pierwszym polskojęzycznym środkiem masowego przekazu na powojennym Dolnym Śląsku, to na pewno miesięcznikiem.
Od wiosny 1946 roku pismo drukowano we Wrocławiu, a główna redakcja mieściła się w Jeleniej Górze, przy ulicy Norwida 9 (od 1945 roku Schönaustrasse). Inicjatorami powstania pisma, a później członkami jego redakcji, byli przedstawiciele miejscowej inteligencji: poeta Edward Kozikowski, Kazimierz Majewski, Ludwik Skurzak i Stefan Kuczyński. Ten ostatni był redaktorem naczelnym od pierwszego do ostatniego dnia istnienia pisma.
O czym pisano w „Śląsku”?
Tematyka artykułów była bardzo szeroka. Na łamach miesięcznika poruszano ważne kwestie z przeszłości i teraźniejszości, m.in. kontrowersyjne wydarzenia historyczne na Śląsku oraz aktualne problemy związane z włączeniem regionu w obszar kulturalny kraju.
Wydawanie polskiego miesięcznika na Dolnym Śląsku miało w tamtym czasie duże znaczenie społeczne. Kiedy ukazał się jego pierwszy numer, na Śląsku było jeszcze około 1,2 mln Niemców, a tylko 700 tys. Polaków.
Ich zorganizowane przesiedlenia pod kierownictwem Władysława Gomułki i Ministerstwa Ziem Odzyskanych rozpoczęły się w lutym 1946 roku.
Nawiasem mówiąc, rok 1946 był dla Polski (i dla Dolnego Śląska) przełomowy pod wieloma względami. W kraju wprowadzono narodową walutę, we Wrocławiu uruchomiono polską rozgłośnię radiową, zaczęto wydawać śląski kwartalnik historyczny „Sobótka” (który ukazuje się do dziś).
Dlaczego “Śląsk” został zamknięty?
Na tle tych pozytywnych wydarzeń sytuacja z magazynem „Śląsk” nie wyglądała różowo. Niestety, udany start nie przełożył się na dalsze lata prosperity i rozwoju. Na kryzys w wydawnictwie złożyły się wewnętrzne nieporozumienia, brak wsparcia ze strony władz oraz trudna sytuacja polityczna w Polsce. Wszystko to doprowadziło do stopniowego upadku czasopisma w ciągu zaledwie dwóch lat.
Pierwszym sygnałem zbliżającego się końca była nieregularność wydawania publikacji. Przeniesienie „redakcji”, składającej się w zasadzie z jednej osoby, Stefana Kuczyńskiego, do skomplikowanego politycznie i niestabilnego Wrocławia, nie poprawiło sytuacji miesięcznika, a wręcz przeciwnie.
W 1948 roku Wrocław stał się sceną „wielkich wydarzeń” na szczeblu lokalnym i krajowym. W lipcu w mieście odbył się Kongres Jedności Młodzieży Polskiej, podczas którego kilka istniejących wcześniej organizacji „dobrowolnie” połączyło się w jedną o nazwie Związek Młodzieży Polskiej. W tym samym miesiącu we Wrocławiu odbyła się wystawa „Terytoria Odzyskane” pod patronatem Ministerstwa Ziem Odzyskanych.
Dlaczego jest ona ważna? Było to wydarzenie, któremu poświęcony był ostatni numer „Śląska” i które ostatecznie doprowadziło do jego zamknięcia.
Po dwuznacznym przyjęciu wystawy przez „górę” wydano gromki „wniosek organizacyjny”. W jego wyniku organizator imprezy, kierujący miesięcznikiem Władysław Gomułka, został oskarżony o prawicowe i nacjonalistyczne skłonności i uwięziony. Gdy w 1956 r. wyszedł z więzienia, miejsce „Śląska” było już zajęte – w Jeleniej Górze wydawano nową gazetę „Tezy Jeleniogórskie” oraz lokalne pismo „Nowiny Jeleniogórskie”.
Gdzie dziś można znaleźć miesięcznik „Śląsk”? Archiwalne egzemplarze pisma znajdują się w elektronicznej bibliotece jeleniogórskiej, a oryginalne egzemplarze w jeleniogórskim oddziale Archiwum Państwowego we Wrocławiu oraz w bibliotece Muzeum Karkonoskiego.
