Historycznie województwo śląskie jest domem dla największej liczby obiektów przemysłowych, które są uważane za własność narodową Polski. W tym artykule na stronie internetowej wroclaw.one opowiemy o tym, czym są te zabytki kultury technicznej i gdzie się znajdują.
„Złoty wiek” przemysłu na Dolnym Śląsku
Terytorium województwa śląskiego jest bogate w minerały, dlatego od dawnych czasów wydobywano tu rudę i wytapiano metale – ołów, żelazo, srebro. Aż do XIV wieku robiono to w sposób rzemieślniczy, w małych warsztatach i kuźniach. Później pojawiły się duże warsztaty, kopalnie i odpowiednia infrastruktura.
Należy zauważyć, że swego czasu wielki wkład w rozwój lokalnej produkcji miał zakon cystersów, który osiedlił się na ziemiach śląskich w XIII wieku. Można powiedzieć, że dzięki przedsiębiorczym mnichom w regionie aktywnie rozwijał się przemysł szklarski.
Rewolucja przemysłowa w Europie, która dokonała się w połowie XVIII wieku, doprowadziła do znaczących zmian społeczno-gospodarczych na Dolnym Śląsku. Potężny impuls rozwoju przemysłu w regionie dał Wyższy Urząd Górniczy, utworzony w 1779 roku we Wrocławiu pod przewodnictwem słynnego niemieckiego geologa i przyszłego ministra kierującego pruskim Departamentem Górnictwa i Hutnictwa Friedricha Wilhelma von Redena.
Dzięki inicjatywie tej organizacji na Śląsku pojawił się nowoczesny sprzęt i pracujący nad nim specjaliści. Kiedy do procesu włączyli się lokalni potentaci, w regionie rozpoczął się boom przemysłowy – zaczęły masowo otwierać się nowe kopalnie, zakłady przeróbki rudy, huty, pojawiały się nowe miasta i miasteczka. Równolegle rozwijała się sieć transportowa – budowano kanały dla statków towarowych, barek, a później tory i stacje kolejowe.
W XX wieku przemysł śląski był uznawany za jeden z najbardziej zaawansowanych technologicznie w Europie. Trwało to do początku lat 90., kiedy procesy restrukturyzacji produkcji i zmiany właścicieli doprowadziły do zniszczenia i likwidacji większości „starych” przedsiębiorstw, w tym budynków i rzadkiego wyposażenia o wartości historycznej.
Ocalić resztki „dawnej wielkości”
Wiele zostało już bezpowrotnie utracone. Możliwe jest jednak uratowanie części zachowanego dziedzictwa historycznego poprzez przystosowanie go do współczesnych warunków dzięki włączeniu tych obiektów do programów rekreacyjnych przewidujących ich wykorzystanie do celów kulturalno-oświatowych. Występują takie przykłady. Na przykład, na terenie Katowic jest to browar Mokrskiego w Szopienicach oraz szyb „Wilson” na terenie jednostki pomocniczej Janów-Nikiszowiec.
Stare kopalnie Dolnego Śląska
Większość zabytków techniki Dolnego Śląska to budowle i urządzenia przemysłu wydobywczego. Obecnie obiekty zbudowane w połowie XIX i na początku XX wieku mają szczególną wartość architektoniczną i historyczną. W szczególności kopalnia srebra w Górach Tarnowskich, przedsiębiorstwa w Zabrzu-Mikulczycach, Radlinie, Czeladzi, Hoży i innych miastach.
Fabryki i wielkie piece
Drugą najważniejszą gałęzią Dolnego Śląska jest hutnictwo. Jego aktywny rozwój rozpoczął się pod koniec XVIII wieku i na początku XIX wieku od budowy wielkich pieców w Królewskich Odlewniach Żeliwa w Gliwicach i Chorzowie. Później pojawiały się prywatne przedsiębiorstwa hutnicze, zazwyczaj przy kopalniach węgla. Wśród tych budynków znajduje się wiele o wartości historycznej. Są to Huta Baildon w Katowicach, budynki walcowni cynku „Silesia” w dzielnicy Lipiny w Świętochłowicach, wieża wsadowa „Gichta” Huty Waleska w Palowicach, wieża wyciągowa do wsadu wielkopiecowego w Porębie; Huty Klemens i Teresa w Ustroniu; Huta Bankowa w Dąbrowie Górniczej; Huta Częstochowa w Częstochowie.
Kanały, stacje i browary
Wśród zabytków techniki Dolnego Śląska, które trzeba ratować, znajdują się również obiekty związane z infrastrukturą transportową – są to przede wszystkim kanały Kłodnicki i Gliwicki, budowle hydrotechniczne w Raciborzu, oczyszczalnie ścieków w Pobucie, linie kolejowe, filie, stacje.
Dużym zainteresowaniem rekreacyjnym cieszą się obiekty przemysłu włókienniczego w Bielsku-Białej, Częstochowie i Sosnowcu, zespół radiostacji w Gliwicach.
Pierwsze miejsce na tej liście zajmują budynki związane z przemysłem spożywczym, w szczególności browarami, spośród których najstarszym jest browar zamkowy w Raciborzu, zbudowany w XVI wieku. Warto wspomnieć, że wiele z nich funkcjonuje do dziś.
